Koncept romanizacije Teodora Momzena i njegova uloga u konstituisanju rimskih arheologija Zapadnog Balkana
Apstrakt: Tradicionalni koncept romanizacije umnogome je uticao na formiranje metodologije istraživanja rimskih spomenika u Evropi. Za formiranje osnovnih načela koncepta zaslužan je nemački istoričar i epigrafičar Teodor Momzen koji u svojoj knjizi Istorija Rima po prvi put definiše odnose između rimske "civilizacije" i lokalnih zajednica. Momzen pretpostavlja proces u kojem prilikom sudara različitih, kulturno politički i ekonomski asimetričnih zajednica neminovno dolazi do asimilovanja one strane koja je inferiorna u svakom smislu, a to su po pravilu lokalne zajednice. Kroz usvajanje jezika, pisma, običaja i materijalne kulture, lokalne zajednice postaju više rimske, odnosno romanizuju se. Ovakva postavka paradigme iz osnova je izmenila način na koji su se do tada istraživači bavili rimskom prošlošću. Sve do Momzena i njegovih akademskih naslednika, rimska materijalna kultura sagledavana je kroz njenu umetničku vrednost ili kroz značaj za rekonstrukciju važnih istorijskih događaja. Uvođenjem koncepta romanizacije, istraživači su po prvi put mogli da materijalnu kulturu posmatraju u kontekstima svakodnevnih društvenih događaja. Iako prilično rudimentaran i ograničen, ovakav koncept je obeležio istraživanja rimske arheologije kroz čitav 20. vek. U vreme kada se Momzenove ideje prihvataju i razrađuju u Zapadnoj Evropi, na Balkanu se formiraju arheološke discipline, školuju se prvi arheolozi i započinju prva moderna arheološka istraživanja. Ovaj rad se bavi ispitivanjem uticaja koje su te ideje mogle imati na formiranje rimske arheologije u Hrvatskoj i Srbiji, koje se u tom trenutku nalaze u prilično različitim političkim kontekstima.
Ključne reči: rimska arheologija, romanizacija, Teodor Momzen, Hrvatska, Srbija, istorija discipline