Delovi mumijske kartonaže iz Narodnog muzeja u Beogradu: rekonstrukcija i tipološko određenje
Apstrakt: Jula 2009. Narodni muzej u Beogradu dobio je, kao donaciju porodice Markuš, dva elementa mumijske kartonaže: fragmentovanu masku (Fig. 1) i ovratno- poprsni prekrivač (Fig. 2). Mada je njihov izvorni izgled narušen, ovi staroegipatski funerarni elementi pružaju nam dragoceno svedočanstvo o izradi i ritualnoj upotrebi takve vrste artefakata. Maska pripada tzv. šlem-tipu i načinjena je od slojeva lanenog platna premazanog gipsom, sa polihromnim oslikavanjem i pozlaćenim licem. Prednja strana maske je u relativno očuvanom stanju, dok su gornji deo i zadnja strana u znatnoj meri oštećeni i svedeni na veće i manje fragmente čiju originalnu poziciju nije lako utvrditi. Izgled maske je dodatno narušen svrhovitim prelivanjem obrednom smolom i uljima, odnosno tragovima ritualnih pomasti. Ovratno-poprsni prekrivač (Fig. 3) je združenog tipa, blago trapezoidnog oblika. Ovratnik se sastoji od šematizovanih, ornamentalnih ukrasa raspoređenih u sedam lučnih niski koje se sukcesivno, polukružno prostiru ispod centralne lunete. Ispod njih se u kontinuitetu pruža poprsna dekoracija sa funerarnim motivima. Čine je četiri horizontalna registra razdvojena trakama ispunjenim polihromno oslikanim triglifima-pravougaonicima. U registrima su predstavljene kompleksne figuralne scene protektivnog karaktera: božanstva, amuletski simboli i magijske vinjete. Registar 1: predstava krilatog skarabeja, odnosno solarnog boga Keprija koji gura sunčev disk; flankiran je udžat-očima i prikazom stojećeg boga Ozirisa u dva krajnja, vršna ugla. Registar 2: prikaz mumije na funerarnom odru, nad kojom stoji bog Anubis (ili sveštenik sa maskom Anubisa) koji iz posude prosipa ritualna ulja na mumiju; scena je flankirana stojećim boginjama Izidom i Neftis, svaka sa sunčevim diskom na glavi (umesto uobičajenih hijeroglifskih simbola ovih boginja); nadglavlje funerarnog odra je u obliku figure sa atef-krunom; ispod funerarnog odra se raspoznaje ostatak jedne od kanopskih posuda. Registar 3: prikaz klečeće boginje Nut sa solarnim diskom na glavi; Nut u svakoj od raširenih krilatih ruku drži ma’at-pero. Registar 4: prikaz solarne barke sa krmenim i pramčanim terminalom u obliku lotosa sa sunčevim diskom odozgo; u barci je bilo nekoliko sedećih božanstava, među kojima su najverovatnije nalazili Ra, Oziris, Izida i Neftis; usled teškog oštećenja ovog registra to se ne može sa preciznošću utvrditi. Maska i ovratno-poprsni prekrivač se mogu datovati u pozni Ptolemejski period (100–50 g. pre n. e.). Najverovatnije mesto porekla ove mumijske kartonaže je Havara, u fajumskoj oblasti Egipta. Mišljenja smo da maska i ovratno-poprsni prekrivač – sudeći, pored ostalog, i prema analogiji sa intaktnom mumijom RM 2720 u montrealskom Redpat muzeju – pripadaju istoj izvornoj celini. Moguće je da stil frizure maske ukazuje da se radilo o mumifikovanoj odrasloj osobi ženskog pola.
Ključne reči: kartonaža mumije, maska šlem-tipa, ovratno-poprsni prekrivač, nanošenje ritualnih pomasti, Fajumska oblast, Havara, pozni Ptolemejski period